Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 37-моддасида ҳар бир шахс меҳнат қилиш, эркин касб танлаш, адолатли меҳнат шароитларида ишлаш ва қонунда кўрсатилган тартибда ишсизликдан ҳимояланиш ҳуқуқига эгадир. Суд ҳукми билан тайинланган жазони ўташ тартибидан ёки қонунда кўрсатилган бошқа ҳоллардан ташқари мажбурий меҳнат тақиқланади деб қайд этилган.
Фуқаролик ишлари бўйича Сурхондарё вилоят суди ҳамда туманлараро судлари томонидан меҳнат низолари билан боғлиқ фуқаролик ишларини амалдаги Ўзбекистон Республикаси Меҳнат кодекси ҳамда Олий суд Пленумининг 1998 йил 17 апрелдаги “Судлар томонидан меҳнат шартномаси (контракт)ни бекор қилишни тартибга солувчи қонунларнинг қўлланиши ҳақида”ги қарори талабларига риоя қилган ҳолда, ишларни кўриб чиқилмоқда.
Мазкур тоифадаги ишларни кўришда фуқаронинг меҳнат қилиш билан боғлиқ ҳуқуқлари бузилган ёки бузилмаганлигини ҳар томонлама ўрганиб, атрофлича ёндошиб, низо юзасидан хулосага келиш лозим бўлади.
Суд амалиётида меҳнат низолари асосан ишга тиклаш, мажбурий прогул кунлари учун иш ҳақи ундириш, ходимга нисбатан қўлланилган интизомий жазони ғайриқонуний деб топиш ва уни бекор қилиш, меҳнат дафтарчаси вақтида берилмаганлиги сабабли иш ҳақи ундириш, меҳнат шартномасини бекор қилиш сабабининг таърифини ўзгартириш, фойдаланилмаган таътиллар учун ходимга тегишли пул компенсациясини ундириш каби даъво аризаларни ташкил этади.
Шу ўринда, судьялар томонидан меҳнат низолари билан боғлиқ ишларни қонуний муддатида кўриш ва асосли хулосага келишлик учун ишни судда кўришга етарли даражада тайёрлаши муҳим аҳамият касб этади.
Даъвогар Ж.Т. жавобгар Қумқўрғон туман Халқ таълими бўлимига нисбатан судга даъво ариза билан мурожаат қилиб, ўзининг даъво аризасида ишга тиклашни, мажбурий прогул учун иш ҳақи ва маънавий зарарни ундиришни сўраган.
Фуқаролик ишлари бўйича туманлараро судининг 2020 йил 23 июндаги ҳал қилув қарорига кўра, даъвогар Ж.Т.нинг даъво талаби рад этилган.
Апелляция судлов ҳайъатининг 2020 йил 18 августдаги ажрими билан биринчи инстанция судининг ҳал қилув қарори бекор қилиниб, даъвогарнинг даъво аризасини қаноатлантириш ҳақида янги ҳал қилув қарори қабул қилинган.
Аниқланишича, Қумқўрғон туман Халқ таълими бўлимининг 2020 йил 5 февралдаги 49-к-сонли буйруғи билан даъвогар Ж.Т. Қумқўрғон туманидаги 31-сон умумий ўрта таълим мактабининг ўқув ишлари бўйича директор ўринбосари лавозимига тайинланган.
Иш берувчининг 2020 йил 21 февралдаги 70-к-сонли буйруғи билан даъвогар Ж.Т. билан тузилган меҳнат шартномаси Ўзбекистон Республикаси Меҳнат кодексининг 100-моддаси, иккинчи қисми, 4-бандига асосан бекор қилинган.
Биринчи инстанция суди ишни кўриш давомида иш берувчи ва ходим ўртасида меҳнат шартномасини бекор қилишда касаба уюшмаси қўмитаси йиғилишига даъвогарни шахсан иштироки таъминланмаганлигига, шу билан бирга касаба уюшмаси вакиллик органи даъвогар билан иш берувчи ўртасида меҳнат шартномасини бекор қилишга розилик берган ёки бермаганлигига эътибор қаратмаган.
Даъвогар Ж.Т. билан тузилган меҳнат шартномасини бекор қилиш ҳақида иш берувчи 3 кун олдин огоҳлантирмаган ва у ёзма равишда хабардор қилинмаган, ундан тушунтириш хати олинмаган.
Апелляция судлов ҳайъати иш ҳужжатларини муҳокама қилиб, иш берувчи томонидан ваколатли бўлган касаба уюшмаси қўмитасига Ж.Т. билан тузилган меҳнат шартномасини бекор қилишдан олдин розилик бериш ҳақида тақдимнома бермаганлиги, касаба уюшмаси қўмитасининг йиғилиши ўтмаганлиги ҳамда Ж.Т. билан тузилган меҳнат шартномасини бекор қилиш ҳақида розилик берилмаганлиги сабабли даъвони аризасини қноатлантириш ҳақида хулосага келган.
Хулоса қилиб айтганда, ходим ҳам, иш берувчи ҳам меҳнат муносабатларига киришишларидан олдин меҳнат қонунчилиги, ички меҳнат тартиби қоидалари ва меҳнат шартномасининг шартлари билан батафсил танишиб чиқсалар, меҳнат қонунчилигида белгиланган ҳуқуқ ва мажбуриятларга томонлар тўлиқ риоя этсалар, мақсадга мувофиқ бўлар эди.

Сурхондарё вилоят суди судьяси Шерзод Элиев